Ghi chú chữ nghĩa lai rai: Bộ trưởng / Tổng trưởng

 Ghi chú chữ nghĩa lai rai

BỘ TRƯỞNG / TỔNG TRƯỞNG

Điều hành cấp quốc gia có các "Bộ". Thời nước Việt quân chủ có 6 Bộ (lục bộ); thời CHXHCN VN hiện nay có 18 Bộ. Trong khi nước Mỹ rộng lớn, siêu cường số 1 thế giới, lại chỉ có 15 Bộ.

Đứng đầu một Bộ, ngày xưa gọi là Thượng thư (尚書); ở nước VN hiện nay gọi là Bộ trưởng (部長). Còn danh xưng "Tổng trưởng" (總長)?

Có người nghĩ là trước năm 1975, ở miền Nam (Việt Nam cộng hòa) gọi "Tổng trưởng" chớ không gọi Bộ trưởng. Được biết, không hẳn vậy đâu.

Trước hết, cần biết cái nghĩa cơ bản của chữ "bộ", chữ "tổng". "Bộ" (部) là một phần trong toàn thể, còn "Tổng" (總) là gom lại, hợp lại (chẳng hạn, nhiều làng hợp lại làm một "tổng").

* Trong thời kỳ QUỐC GIA VIỆT NAM ("State of Vietnam", đây là thể chế hiện diện trên toàn cõi VN từ 1949 đến tháng 7/1954, trên nửa nước miền Nam từ tháng 7/1954 đến tháng 10/1955), Quốc trưởng là Bảo Đại, với một số đời Thủ tướng kế tiếp nhau.

- Giai đoạn Quốc trưởng Bảo Đại kiêm nhiệm Thủ tướng (7/1949 đến 1/1950), ta thấy Bộ Quốc phòng có Tổng trưởng là trung tướng Nguyễn Văn Xuân (kiêm Phó Thủ tướng), dưới Tổng trưởng là Bộ trưởng Trần Quang Vinh.

Bộ Ngoại giao có Tổng trưởng Nguyễn Phan Long, dưới Tổng trưởng là Bộ trưởng Lê Thăng.

- Giai đoạn ông Ngô Đình Diệm làm Thủ tướng (7/1954 đến 10/1955), ta thấy có Tổng trưởng Kinh tế tài chánh Trần Văn Của, dưới Tổng trưởng là Bộ trưởng Bộ Kinh tế Nguyễn Văn Thoại và Bộ trưởng Bộ Tài chánh Trần Hữu Phương.

Ông Ngô Đình Diệm kiêm nhiệm Tổng trưởng Bộ Quốc phòng & Nội vụ, dưới Tổng trưởng là Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Lê Ngọc Chấn và Bộ trưởng Bộ Nội vụ Nguyễn Ngọc Thơ.

* Trong thời kỳ VIỆT NAM CỘNG HÒA (tháng 10/1955 đến tháng 4/1975):

- Thời Tổng thống Ngô Đình Diệm, có một giai đoạn ông bãi bỏ danh xưng Tổng trưởng, đứng đầu các Bộ gọi là Bộ trưởng.

- Thời Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu, đứng đầu các Bộ gọi là Tổng trưởng (không gọi Bộ trưởng).

Tóm lại, trước năm 1975 ở miền Nam không chỉ có Tổng trưởng (thay cho cách gọi Bộ trưởng), mà có những giai đoạn tồn tại cùng lúc danh xưng "Tổng trưởng" lẫn "Bộ trưởng".

Nguồn: Nguyễn - Chương Mt