" Cộng Hòa", " Tự Do" - Từ đâu ?

 "CỘNG HÒA", "TỰ DO" - TỪ ĐÂU? ##

Thường nghe câu "dựa vào truyền thống" để làm kim chỉ nam. Nhưng gặp phải những khái niệm thiết yếu mà trong truyền thống không có, biết lấy gì mà dựa? Thì... lấy nền văn minh phương Tây mà dựa, hơn nữa còn được đề cao!

1/ Thì đó, khái niệm về thiết chế "REPUBLIC"! Thiết chế này xuất hiện trong nền văn minh phương Tây, theo đó mọi người trong cộng đồng chọn ra người cai trị bằng hình thức bỏ phiếu.

Trong khi đó, ở các nước phương Đông như Nhựt, Tàu, Việt suốt hàng ngàn năm quân chủ trước kia KHÔNG hề tồn tại thiết chế như vậy, nên không có thuật ngữ nào tương đương với "Republic" hết.

Theo khảo cứu của Giáo sư Vĩnh Sính (giảng dạy tại Gia Nã Đại, Nhựt Bổn): người Nhựt đã đi tiên phong trong tiếp xúc với các nước phương Tây, và họ đứng trước thách thức là chuyển ngữ từ ngôn ngữ bên phương Tây sang chữ Kanji ("Hán tự", theo cách gọi của người Nhựt).

Chính người Nhựt đã tìm hiểu khái niệm rồi dịch "Republic" bằng cách ghép chữ 共 với chữ 和 lại với nhau.

Giới sĩ phu Trung Hoa mượn lại cách chuyển ngữ từ người Nhựt: "Republic" là 共 和.

Kế tiếp giới sĩ phu VN cuối thế kỷ 19 qua đầu thế kỷ 20 qua việc đọc sách Hán văn đã dùng luôn "Republic" nghĩa là 共 和, đọc theo âm Việt-Hán của chúng ta là: "Cộng Hòa".

Đây là một thiết chế mà mọi người cùng chung vai gánh sức ("Cộng") để lo cho việc nước sao cho thuận hòa ("Hòa").

Nhắc lại: không phải trong chữ Hán không có "cộng" 共, không có "hòa" 和 NHƯNG ghép hai chữ này lại với nhau 共 和 để hiểu như một thiết chế chánh trị ("Republic") thì chưa có!

Một thiết chế - mà trong đó không dành đặc quyền cho vua chúa, không dành đặc quyền cho ý thức hệ chánh trị hoặc tôn giáo nào trong việc mưu cầu lợi ích cho đất nước - thì hoàn toàn KHÔNG tồn tại trong các thư tịch Hán tự thời quân chủ của nước Việt, nước Tàu...

2/ Còn "LIBERTY"?

Giá trị cao nhứt của MỖI MỘT CÁ NHÂN là "Liberty", có thể thấy giá trị này trong Tuyên ngôn độc lập Hoa Kỳ năm 1776. Vì sao?

Là vì, theo tín niệm của Kitô giáo (Christianity) mà đại đa số người Mỹ lúc lập quốc tin theo: mỗi một con người mang lấy hình ảnh của Thiên Chúa và Thiên Chúa đã ban cho con người một đặc tính cao trọng của chính Thiên Chúa là "liberty" - như Tuyên ngôn độc lập Hoa Kỳ và những văn bản hệ trọng nhứt của Mỹ đã xác tín, đã tuyên cáo.

Ở những nước như Nhựt, Tàu, Việt không nằm trong bối cảnh văn minh Kitô giáo (Christianity), thành thử không thấu triệt / chia sẻ quan niệm cơ bản "con người là hình ảnh của Thiên Chúa". Mà chỉ quen với khái niệm "Ý vua là ý Trời".

Ý niệm "Liberty" xuất hiện trong bối cảnh văn hóa khác hẳn với bối cảnh các nước Nhựt, Việt, Tàu suốt ngàn năm... nên rất khó có một thuật ngữ tương đương trong Hán tự (là văn tự dùng chung cho Tàu, Nhựt, Việt cả ngàn năm).

Rốt cuộc, cũng theo khảo cứu của GS Vĩnh Sính, hai chữ 自 由 vốn có trong Hán tự đã được chọn - nhằm chuyển ngữ cho "Liberty".

Đọc theo âm Việt-Hán của 自 由 là: "Tự Do" ./.

-------------------------------------------------------------------

 Nguồn: Nguyễn - Chương Mt