Kỳ 3 – KỲ NGOẠI HẦU CƯỜNG ĐỂ
VÀ HỘI NGHỊ HÒA BÌNH PARIS NĂM 1919
Năm 1914, một biến động lớn xảy ra có ảnh hưởng đến đời
sống của hàng tỉ người trên thế giới. Đó là Thế chiến thứ nhất với sự xung đột
của các đại cường, và Pháp bị lôi vào cuộc với nhiều tổn thất lớn lao. Họ đã
đưa hàng chục ngàn thanh niên các nước thuộc địa, trong đó có Việt Nam, sang
Pháp, chủ yếu làm lính thợ, để thanh niên Pháp có thể cầm súng ra chiến trường.
Tuy vậy, không phải là thành phần lính thợ Việt Nam không chịu những tổn thất về
sinh mạng. Sau khi Thế chiến kết thúc vào năm 1918, chính phủ Paris cho thiết lập
nhiều đài tưởng niệm những người lính đã bỏ mình trong cuộc chiến, trong đó có
đài tưởng niệm binh sĩ Việt Nam mà vào năm 1922, trong chuyến Pháp du, vua Khải
Định từng đến đó nghiêng mình.
Không đầy một năm sau ngày kết thúc Thế chiến thứ nhất,
tháng 1.1919, Hội nghị Hòa bình Paris (Paris Peace Conference) được tổ chức với
sự tham dự của nguyên thủ các quốc gia thắng trận nhằm bàn về những vấn đề hậu
chiến phải giải quyết. Nhân sự kiện quan trọng này, ngày 12.2.1919, với tư cách
hội chủ Việt Nam Quang phục hội, Kỳ ngoại hầu Cường Để đã gửi cho Toàn quyền
Đông Dương Albert Sarraut ở Hà Nội một điện tín với nội dung: “Người An Nam rất
không hài lòng với hình thức chính quyền hiện hữu và mong muốn được trả lại tự
do tức khắc”.
Sau đó ít lâu, Kỳ ngoại hầu gửi bức điện tín thứ hai
cho Tổng thống Mỹ Wilson đang ở Paris, đề nghị nước Mỹ hỗ trợ người dân Việt
Nam giải phóng xứ sở khỏi ách thực dân. Trong điện tín, vị hoàng thân cũng yêu
cầu cộng đồng quốc tế chấp thuận cho Việt Nam gia nhập Hội Quốc liên (League of
Nations), một tổ chức quốc tế hàng đầu, tiền thân của Liên Hiệp Quốc ngày nay.
Không chịu dừng ở đó, dựa vào tuyên bố 14 điểm của Tổng
thống Mỹ công bố một năm trước đó, Kỳ ngoại hầu Cường Để gửi đến Hôi nghị Hòa
bình một thư ngỏ lên án nước Pháp có một nền văn minh hàng đầu, song chính sách
cai trị của họ tại Việt Nam là thô bạo và trái nguyên tắc (Andrew Dalby –
Makers of the Modern World – London 1910).
Thực dân Pháp ở chính quốc đã phản ứng lại những động
thái của Kỳ ngoại hầu Cường Để bằng cách dùng sức ép ngoại giao với chính phủ
Nhật hòng trục xuất vị hoàng thân ra khỏi nước Nhật, song lúc đó, ông đã rời Nhật
Bản, đi sang Tàu gặp cụ Phan Bội Châu.
Không rõ Tổng thống Mỹ Wilson và khoáng đại Hội nghị
đã có phúc đáp gì trước những yêu cầu của Kỳ ngoại hầu, và đến nay, hoạt động của
ông vào thời điểm trên gần như không được nhắc tới. Ngay cả trong hồi ức tỉ mỉ
của Cường Để do ký giả Nhật là Tùng Lâm ghi lại cũng không thấy ông nhắc gì đến
các hoạt động đó. Có lẽ khi đề cập đến sự kiện này, tác giả Andrew Dalby đã căn
cứ vào văn khố các nước từng tham dự hội nghị hòa binh Paris 1919 - 1923, bởi
vì tác phẩm của ông được biên soạn chủ yếu về sự kiện trọng đại này. Đối với
lãnh vực nghiên cứu lịch sử tại Việt Nam, vấn đề khá mới mẻ về mặt tư liệu nên
cần được đào sâu và kỹ để hiểu rõ hơn hoạt động cách mạng của Kỳ ngoại hầu Cường
Để trong giai đoạn này.
KỲ NGOẠI HẦU CƯỜNG ĐỂ VÀ VỤ MƯU SÁT CON TRAI
NHÀ CÁCH MẠNG PHAN ĐÌNH PHÙNG
Năm 1922, Kỳ ngoại hầu Cường Để đã thực hiện một hành
vi mà ít ai ngờ tới. Hành vi này liên quan đến một trong những người con trai của
vị lãnh tụ kháng chiến Phan Đình Phùng (1847-1895) tên Phan Đình Cừ, tự Bá Ngọc
(trong hồi ký, Kỳ ngoại hầu chỉ sử dụng tên Phan Bá Ngọc). Ngọc là một trong những
thanh niên xuất dương theo phong trào Đông Du sớm nhất (vào nửa sau năm 1906),
đến năm 1909 thì hoạt động ở nhiều nơi thuộc Hồng Kông và Trung Quốc.
Trong thời gian hoạt động, có lần Phan Bá Ngọc bị Pháp
bắt rồi tình nguyện làm người chỉ điểm và thi hành các mật lệnh của Pháp. Khi
anh ta có mưu định tiếp cận cụ Phan Bội Châu và gài cho mật thám bắt cụ thì việc
này đến tai Kỳ ngoại hầu Cường Để. Và sau khi suy tính kỹ, để cứu lấy cụ Phan,
đồng thời tránh những tổn thất cho phong trào cách mạng ngoài nước, vị hội chủ
VNQPH quyết định trừ khử Phan Bá Ngọc.
Công việc trên được Kỳ ngoại hầu giao cho một thanh
niên có bí danh Tản Anh (theo Cường Để, người này tên thật Võ Nguyên Trinh, còn
có tên Hồng Sơn). Phương tiện hành sự là một khẩu súng Kỳ ngoại hầu mang theo
người. Lãnh nhiệm vụ, Tản Anh tìm cách bám sát Phan Bá Ngọc.
Ngày rằm tháng giêng năm 1922 là dịp đăng tiết, người
dân thành phố Hàng Châu, Trung Quốc, treo đèn kết hoa và tham dự nhiều trò vui
chơi. Khi Phan Bá Ngọc từ Thượng Hải đi sang Hàng Châu dự lễ đăng tiết vào đúng
đêm nguyên tiêu, Tản Anh cũng có mặt trong đêm đó. Và khi Ngọc chăm chú đốt những
quả pháo trong cuộc vui náo nhiệt ấy thì hai phát súng của Tản Anh đã khiến anh
ta gục xuống. Hạ thủ xong, Tản Anh gặp lại Kỳ ngoại hầu Cường Để tại Nhật, báo
cáo sự việc và trả lại khẩu súng. Cuộc đời người con trai của cụ Phan Đình
Phùng đã có một kết cuộc đáng buồn như thế!
Hồi ức của Kỳ ngoại hầu Cường Để về hai con người khác
biệt Phan Bá Ngọc và Tản Anh dừng hẳn lại ở đó. Có lẽ ông đã không biết rằng
hàng chục năm sau, Tản Anh phải trả giá đắt cho hành động hạ sát Ngọc. Do một sự
tình cờ, người viết bài này tìm thấy một tài liệu chính thức của chính quyền
Pháp về việc trên, sẽ xin kể lại trong kỳ sau.
3.11.2021
Quang cảnh một buổi họp của Hội nghị Hòa bình Paris năm
1919
Tác phẩm của Andrew Dalby viết về Hội nghị Hòa bình
Paris có đề cập đến các văn kiện được Kỳ ngoại hầu Cường Để gửi đến hội nghị -
Tư liệu riêng
Kỳ ngoại hầu Cường Để ở tuổi trung niên.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét