II) TOÀN QUYỀN ĐÔNG DƯƠNG PAUL DOUMER BIẾN VUA THÀNH THÁI THÀNH MỘT BÙ NHÌN
Tháng 2 năm 1897, cựu Bộ trưởng Tài chánh Pháp Paul
Doumer sang nước ta nhậm chức Toàn quyền Đông Dương. Ngay trong thời gian đầu ở
cương vị mới, ông ta đã buộc vua Thành Thái ban bố hai chỉ dụ quan trọng, một
là bãi bỏ Nha Kinh lược Bắc kỳ, giao công việc của kinh lược sứ cho viên Thống
sứ Bắc kỳ; hai là giải tán Phụ chánh phủ, lập ra một Hội đồng Thượng thư do
chính viên Khâm sứ Pháp tại Huế chủ trì (Đại Nam Thực Lục chính biên – Đệ lục kỷ
phụ biên – sđd – tr.280, 284). Tại mỗi bộ trong Lục bộ, Doumer cử một viên chức
Pháp ở cạnh để giám sát.
Một trong những cơ chế quan trọng được thiết lập trong
thời gian cầm quyền của ông ta là Hội đồng Tối cao Đông Dương (Conseil
supérieur de l’Indochine) với sự tham dự của đại diện 5 thực thể chính trị: Nam
Kỳ, Trung Kỳ, Bắc Kỳ, Cambodge (Campuchia) và Lào.
Về mặt tài chánh, Doumer tước đoạt quyền hành thu thuế
của triều đình tại hai miền Trung và Bắc, buộc vua quan nhà Nguyễn phải sống bằng
phần lớn sự trợ cấp của Pháp. Có thể ông ta là viên Toàn quyền thành công bậc
nhất về nhiều phương diện, đối với chính quốc trong việc kiện toàn chế độ thuộc
địa, đồng thời đối với thuộc địa Đông Dương, qua những công trình to lớn mà ông
ta đã thực hiện trong 5 năm ngắn ngủi của mình.
Một trong những công trình tiêu biểu nhất của Paul
Doumer tại Việt Nam là cây cầu Doumer (nay là cầu Long Biên) dài gần 2,4 km, bắc
qua sông Hồng, nối liền hai địa phương nay là quận Hoàn Kiếm và quận Long Biên.
Chưa đầy 4 tháng sau khi đến Việt Nam, viên Toàn quyền Đông Dương này đã mở cuộc
đấu thầu xây dựng cầu và tổ chức được nhận thầu là công ty Daydé et Pillé của
Pháp (6.1897).
Tuy vậy, phải đợi đến tháng 9.1898, lễ đặt viên đá đầu
tiên mới được tổ chức và cầu được thi công trong 3 năm 5 tháng, với sự đóng góp
công sức của hàng trăm chuyên viên người Pháp và khoảng 3 ngàn công nhân bản xứ.
Lễ khánh thành diễn ra ngày 2.2.1902 dưới sự chủ trì của Paul Doumer, có sự chứng
kiến của vua Thành Thái và một số quan chức.
Sau chiếc cầu mang tên mình, Toàn quyền Paul Doumer
cho xây tiếp cầu Trường Tiền ở Huế. Cầu dài 402 mét, do hai hãng thầu Schneider
et Cie và Letellier et Cie khởi công vào tháng 5.1899 và hoàn thành vào tháng
12.1900. Cầu có tên ban đầu là cầu Thành Thái, sau đổi tên là Trường Tiền. Đây
là một trong những cây cầu đã ghi đậm dấu ấn trong nền văn học nghệ thuật Việt
Nam thế kỷ 20-21.
Tại miền Nam, cũng dưới thời Paul Doumer, cầu Bình Lợi
dài 276 mét kết hợp đường bộ và đường sắt, do hãng thầu Levallois Perret thực
hiện, không rõ khởi công vào tháng, năm nào và hoàn thành vào tháng 1 năm 1902,
chỉ một tháng trước khi Paul Doumer rời khỏi Việt Nam.
Bên cạnh những công trình xây dựng có giá trị lâu dài
đó, Toàn quyền Paul Doumer cũng đã đề xướng và đóng góp công sức không nhỏ vào
việc hình thành đường xe lửa Đông Dương. Con đường huyết mạch này được Hội đồng
Tối cao Đông Dương vạch ra kế hoạch thực hiện từ tháng 12.1897, trải dài từ Sài
Gòn đến tận vùng Hoa Nam.
“Vạn sự khởi đầu nan”, nhất là với một công trình có tầm
cỡ xuyên suốt gần chiều dài đất nước, khó khăn lớn nhất mà Doumer phải giải quyết
là vấn đề kinh phí, song có điều thuận lợi là bằng sắc lệnh ngày 31.7.1898,
chính quốc thừa nhận một Đông Dương thuộc Pháp hợp nhất về kinh tế bao gồm 5 thực
thể chính trị: Nam Kỳ, Trung Kỳ, Bắc Kỳ, Cambodge (Campuchia) và Lào.
Ngày 25.12.1898, Quốc Hội Pháp thông qua một đạo luật
cho Đông Dương vay 200 triệu franc nhằm thực hiện bước đầu kế hoạch đã được vạch
ra. Song công trình này bị ngưng trệ nhiều lần vì sự bùng nổ và kéo dài của Thế
chiến thứ nhất (1914-1918) và sự kiệt quệ về tài chánh đã khiến cho chính quốc
không thể tài trợ đúng mức cho ngân sách Đông Dương. Mãi đến ngày 2.10.1936, tức
4 năm sau ngày Paul Doumer bị ám sát chết trên cương vị Tổng thống nước Cộng
Hòa Pháp, đường xe lửa Đông Dương mới được khánh thành tại Sài Gòn dưới sự chủ
trì của Toàn quyền René Robin.
Trong lãnh vực văn hóa, Paul Doumer là Toàn quyền Đông
Dương đầu tiên đã biên soạn một tác phẩm có giá trị về mặt nghiên cứu dưới nhiều
khía cạnh: địa lý, lịch sử, con người… ở ba nước Đông Dương. Đó là quyển
Indo-Chine française (souvenirs) (Ký ức về Đông Pháp) được ông ta khởi thảo
trong thời gian làm việc tại Đông Dương và xuất bản lần đầu tại Paris (Pháp)
năm 1905. Đến ngày nay, tác phẩm này vẫn còn có giá trị tham khảo dành cho giới
nghiên cứu và những người yêu lịch sử.
Xem như trên, có thể thấy rằng Paul Doumer là viên
Toàn quyền Đông Dương đã để lại dấu ấn đậm nét trong lịch sử chế độ thuộc địa tại
Việt Nam, vừa có tính tích cực, vừa tiêu cực xét về lợi ích của người dân Việt
Nam. Về mặt tích cực, đó là những công trình xây dựng đồ sộ và bền vững, chủ yếu
tạo thuận lợi cho sự vận hành guồng máy thuộc địa, đồng thời người dân bản xứ
cũng được thừa hưởng phần nào. Về mặt tiêu cực, chính Doumer đã triệt tiêu mọi
quyền hạn của một triều đình là bộ mặt của đất nước, biến vua Thành Thái thành
một bù nhìn, và chính điều này đã mang lại cho nhà vua sự phẫn hận, dẫn đến những
hành động mà nhiều người gọi là sự điên rồ.
(còn tiếp)
10.9.2021
Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer
Cầu Doumer xưa, nay là cầu Long Biên
Cầu Trường Tiền (Huế), có tên ban đầu là cầu Thành Thái
Cầu Bình Lợi xưa
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét