III) PHẾ TRUẤT THÀNH THÁI, NHÀ VUA
VÌ YÊU NƯỚC MÀ “ĐIÊN”
Khi ông hoàng Bửu Lân (sau là vua Thành Thái) mới 4 tuổi,
người cha của ông là ông hoàng Dục Đức lên nối ngôi vua Tự Đức chỉ được ba
ngày, chưa kịp làm lễ tấn tôn, đã bị bỏ ngục (1883) và qua đời hơn một năm sau
đó. Từ biến cố này, mẹ con ông luôn sống trong sự phập phồng, lo sợ những bất
trắc có thể xảy đến bất cứ lúc nào.
Người ta truyền miệng với nhau rằng, vào tháng 1.1889,
khi võng lọng bất ngờ đến nhà để rước ông về triều, lúc đầu hai mẹ con ông đã cự
tuyệt, song cuối cùng vẫn phải đi theo họ. Làm vua ở tuổi mới lên mười, ông ý
thức được sự non trẻ và trách nhiệm lớn lao của mình nên tìm hiểu, học hỏi nhiều
điều mới lạ, đặc biệt về ngành cơ khí còn khá mới mẻ đối với người Việt lúc bấy
giờ.
Song, cũng từ những gì học hỏi được, ông sớm ý thức cảnh
nước mất nhà tan, những đói khổ, bất công mà đồng bào của ông đang gánh chịu. Từ
những năm cuối thập niên 1890, với sự hiện diện của Toàn quyền Đông Dương Paul
Doumer, mọi quyền hạn của triều đình Huế bị tước đoạt gần hết, đặc biệt là quyền
hành thu thuế để chi dụng cho triều đình. Khi ấy, nhà vua chỉ còn là một hình nộm,
hoạt động chủ yếu là hợp thức hóa ý chí của chính quyền thực dân Pháp và sống dựa
vào sự trợ cấp của họ.
Thực trạng trên trở thành cú sốc nặng đối với một ông
vua trẻ muốn làm một điều gì đó cho thần dân của mình. Cuối cùng, những bất đắc
ý dồn dập đã biến thành nỗi phẫn hận khiến nhà vua có những phản ứng đôi lúc vượt
quá sự bình tĩnh cần thiết mà thực dân Pháp và nhiều người gọi là “điên".
Năm 1907, vua Thành Thái muốn thực hiện chuyến Bắc tuần,
nhân tiện ghé lại Thanh Hóa, thăm viếng lăng mộ tổ tiên, cùng đi với ông có các
quan đại thần Ngô Đình Khả, Cao Xuân Dục, Lê Trinh. Tất nhiên muốn đi thì phải
được Pháp cấp kinh phí và viên Khâm sứ Pháp tại Huế la Levecque đã đưa ra điều
kiện trịch thượng là nhà vua phải để cho ông Huỳnh Côn, Thượng thư bộ Hộ, tháp
tùng mới được cấp tiền (Jean Jacnal – tcđd, trang 237).
Hẳn là chuyến Bắc tuần đó đã khiến nhà vua cảm thấy bi
phẫn hơn nữa và người ta kể rằng ít lâu sau khi trở về triều, trong một phút
không kiềm chế nổi, vua Thành Thái đã rút súng ra nhắm vào vị quản lĩnh Tôn
nhơn phủ là An Thành công Miên Lịch, con út vua Minh Mạng. Chuyện kể không nêu
rõ viên đạn có ra khỏi nòng súng không, song điều chắc chắn là hoàng thân Miên
Lịch không chết, đến thập niên 1910 còn được thăng từ tước Công lên tước Vương.
Phát súng là giọt nước làm tràn ly, là cơ hội tốt nhất
để thực dân Pháp thực hiện kế hoạch định sẵn từ trước. Theo một kịch bản đã được
soạn thảo, Khâm sứ Huế Levecque triệu tập các đình thần lại, tuyên bố nhà vua
đang mắc bệnh tâm thần, cần được tịnh dưỡng. Ông bị buộc phải ký vào chiếu nhường
ngôi cho con trai là hoàng tử Vĩnh San mới lên 7 tuổi. Việc ép buộc này được hợp
thức hóa bằng một quyết nghị chung của cả triều đình, xét rằng nhà vua không
còn đủ năng lực để gánh vác việc nước.
Bản văn phế truất vua Thành Thái được hầu hết triều thần
ký vào theo yêu cầu của Khâm sứ Levecque, trừ một người, đó là Thượng thư bộ Lễ
kiêm quản lãnh thị vệ Ngô Đình Khả. Chính từ hành động này mà xuất hiện câu
truyền tụng trong dân gian: “Bỏ vua không Khả …”, nói lên ý chí của một trung
thần không cam tâm nhìn thấy một vì vua bị phế truất vì không được lòng thực
dân Pháp.
Cuối cùng thì cụ Ngô Đình Khả đã phải trả giá cho hành
động dũng cảm của mình. Chỉ một tháng sau khi hoàng tử Vĩnh San lên ngôi với
niên hiệu Duy Tân, Khâm sứ Pháp Levecque “hội thương, nói Đình Khả không làm
tròn chức trách, cần phải xử trí” Phủ Phụ chính tâu lên xin cho ông được mang
nguyên hàm về quê trí sự (Quảng Bình), được cấp bổng, song về sau Levecque yêu
cầu không cấp tiền bổng nữa (Đại Nam Thực Lục chính biên – Đệ lục kỷ phụ biên –
sđd – tr. 484-485).
Về phần mình, vua Thành Thái trở thành cựu hoàng, bị
Pháp đưa đi an trí tại Cap Saint Jacques (Vũng Tàu). 9 năm sau (1916), trong cuộc
khởi nghĩa bất thành của hai chí sĩ Thái Phiên và Trần Cao Vân, theo mật dụ của
vua Duy Tân, nhà vua trẻ bị Pháp bắt giữ và bị đưa vào Cap Saint Jacques ngày
5.5.1916. Ngày 10.5.1916, hai cựu hoàng cùng gia quyến bị buộc xuống tàu nhắm
hướng Réunion, một hòn đảo thuộc Pháp nằm giữa Ấn Độ Dương.
Cuộc sống lưu đày của hai cha con cựu hoàng Thành
Thái-Duy Tân khởi đầu từ thời điểm này ./.
11.9.2021
Vua Thành Thái trong bộ triều phục
Vua Duy Tân (1900-1945) những ngày mới lên ngôi
Quan đại thần Ngô Đình Khả, người không tán thành việc
phế truất vua Thành Thái
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét