Họ Tân Hòa

 KỂ LẠI GỐC TÍCH MỖI HỌ TRONG CÁC SỞ

ĐỊA PHẬN NAM KỲ

--------------------------

HỌ TÂN HÒA

Về sở Tha La

-------------------------

I. – Gốc tích họ Tân Hòa, hay kêu là Rạch Gốc.

Trước hết lược qua ít tiếng về họ Rạch Gốc cũ. Họ nầy thiệt ở tại Rạch Gốc, vô vàm một đỗi chừng vài trăm thước, mà cái rạch quanh quanh lộn lộn đi coi lâu hoắc.

Lối năm 1869 có cha Điện ở Hựu Thạnh, thân dưới vàm kinh trở qua Rạch Tra trên Tân Qui một đỗi; Hựu Thạnh bây giờ cũng còn bổn đạo nhập về họ Lương Hòa. Cha Điện lên làng Mỹ Thạnh Đông, tổng Cửu Cư Thượng về hạt Tân An kiếm chỗ mà lập họ, cha rủ đặng một ít nhà có đạo xứ khác đem lên đó, sau có ít người ngoại trở lại, hết thảy và mới và cũ chừng 40 người. Đã khẩn đất tại Rạch Gốc mà làm ruộng bờ đấp khi đó bây giờ hãy còn dấu thấy đặng, cái nền nhà thờ cũng còn dạng.

Cách ba bốn năm cha Điện xuống Lương Hòa mà lo lập họ đó với cha Đoan; bổn đạo Rạch Gốc lớp thì theo cha, lớp thì trôi chỗ khác, lớp thì bỏ đạo, đất chỗ nhà thờ và bổn đạo ở ra đất hoang như trước, còn lại có 4 cây xoài, kêu là xoài cha Điện, cho nên kẻ ngoại đã khẩn đất ấy.

Cách 20 năm sau mới lập họ Tân Hòa (Rạch Gốc mới), thì cha Bổn đã mua 10 mẫu đất ấy lại cho nhà thờ, mà không huê lợi chi hết, làm ruộng cũng không ra gì, nó ném về giồng mà lại có sỏi lồi lên nữa,

Bây giờ sang qua gốc tích họ Tân Hòa, người ta cũng quen kêu là Rạch Gốc, vì là trúng khúc sông đó, chớ là Gạch Gốc thì ở mé bên kia. về làng Mỹ Thạnh Đông, thuộc hạt Tân An, còn nhà thờ bây giờ ở mé bên nầy về làng Hiệp Hòa, tổng Cầu An Thượng, hạt Chợ Lớn, kêu là họ Tân Hòa, theo tên Ấp.

Lối năm 1891 cha Hoàng (P. Frison) còn đang coi sở Tha La và Rạch Thiên, thấy điền thổ có ít không đủ cho thiên hạ làm ăn, còn dọc theo mé sông cái hai bên còn hoang vu rừng bụi; cha bèn lo khẩn ban chiếm từ vàm Rạch Thiên thẳng xuống tới rạch Thủ Định xuống tới Rạch Sâu; còn bên Mỹ Thạnh thì cha cũng xin khẩn bao chiếm từ dưới rạch Cầu Sập xuống tới Rạch Kính. Trước hết cha lo đem đặng một ít nhà bổn đạo Rạch Thiên ra đó, bây giờ còn lại con cái ông Cứng, ông nầy có công lao khó nhọc cũng nhiều, nên sau đã đặng cử làm ông trùm họ; cách ít lâu người đã qua đời bình an trước mặt cha sở mới làm các phép Bí tích cho ổng hãy còn đứng đó, Cha Hoàng khởi công chưa đặng bao lâu, kế đổi đi chỗ khác.

Cha Quang (P. Clair) đổi lại coi sở Tha La lo tiếp theo, cha chẳng những tốn công mà lại tốn của, tiền bạc phát ra như nước mà giùm giúp họ mới nầy, cùng mấy họ trong sở nữa. Cha rủ đặng nhiều người có đạo bên Thủ, Búng, Bình Sơn, Lái Thiêu, Tân Qui, và Tha La nữa, đem đến ở họ Tân Hòa mà chia đất cho mỗi người lo vỡ làm rẫy làm vườn.

Năm 1893 số người ta đến đó chừng ba bốn mươi. Ban đầu đọc kinh xem lễ tại nhà ông Cứng, chưa có nhà thờ nhà thánh chi. Vạn sự khởi đầu nan, cực khổ trăm đàng, muỗi nhiều quá nói không xiết, sức bực bây giờ đây đã khai phá trống trải hơn, mà ai lạ tới đó ngủ trần không mùng thử mà coi; huống chi khi ấy còn rừng bụi. Nghe nói có một lần cha Quang xuống mà không đem mùng, bị muỗi cắn quá chịu không nói, người ta un khói, ngột cha chịu không được, mà bỡi đi đàng cũng mệt nên buồn ngủ, không ai có mùng mà dưng cho cha; vậy họ đem cái nóp xin cha vô nóp mà ngủ. Annam ta người không quen ngủ nóp còn lấy làm khó thay huống chi là người tây; cực chẳng đã cho rán chun vô, ngột quá lật đật chun ra, làm vậy cả đêm cam go biết là chừng nào. Còn đàng sá chưa có, phải lội bưng sinh nẫy, có nhiều chỗ ông Cứng phải cõng cha; khỏi bưng tới mấy chỗ gò lại bị bón tranh, cha la lên rằng gai nhiều quá, ông Cứng phải cõng nữa. Hai cha con lận đận lao đao với nhau; cả hai rày cũng đã qua đời hết, trông cậy nay đã gặp nhau trên nước thiên đàng mà vui mừng cùng nhau, nếu có nhắc lại mấy chuyện đó được chắc vui lắm, mà thật đó là công nghiệp cả và hai, đã cam lòng chịu nhọc nhằn mà lo việc mở mang nước Chúa,

Năm 1894 cha Tròn làm cha phó sở Tha La đã xuống Tân Hòa cất một cái nhà thờ; cột kèo xiên trính cả thảy là tre, cũng như mấy chú khách cất giá cái mà xây nhà vậy, và cha lên xuống làm lễ tại họ.

II. – Các cha coi họ

Tháng Mars 1895 Đức cha cho cha già Nhu đến ở tại họ Tân Hòa, cha ở đó cho đến tháng Septembre 1898, cha đã cất một nhà ở, vuông nhỏ cột mù u, kèo dừa, đồ dưới Cái Nhum Mâng Thít chở lên, sau nhà nầy đã phải cháy. Cha góp con nít tụ tại nhà cha mà học, lại cha cũng lo lập vườn trồng trỉa nhiều, đi xin dừa, cau, miệt Cái Mơn, Cái Nhum đem lên trồng cho bổn đạo coi gương mà làm theo,

Khi cha Nhu đổi đi thì cha Bổn đang ở Rạch Thiên ra vô coi họ và lo cất nhà thờ khác khá hơn nhà thờ cũ, cột cây, lợp tranh, vách trét đất, ban đầu bốn căn một chái, lần lần thêm ra hai căn nữa, sau hết phải phá mà làm nhà thờ lớn hơn.

May! đời cha Bổn ra vô Tân Hòa Rạch Thiên có ý dễ, vì nhờ cha Tuyển (P. Thévenin) đã xin nhà nước đào đặng một cái kinh, từ sông cái ăn vô tới mé giồng, dưới thì kinh trên thì lộ, đi bộ đi ghe cũng đặng.

Qua năm 1899, cha Bổn ra ở luôn tại Tân Hòa; nhờ cha Quang (P. Clair) đổ bạc ngàn ra mà giúp, cho nên người ta đến càng ngày càng đông làm ăn tấn phát lắm. Cha Bổn lại lo bày ra nghề trồng mía làm lò đường, là lò thứ nhứt trong nơi ấy; người ta thấy vậy ham làm lung lắm. Đến năm Thìn 1904 bị bão lụt, vườn tược hư  hao nhiều, có kẻ hết vốn bỏ mà đi, thì lớp khác lại tới.

Cách ba năm, tháng Septembre 1907, Đức cha đổi cha Bổn ra Sông Lũy về sở Phan Thiết mới lãnh. Bổn đạo rầu rĩ khóc lóc biết là chừng nào, vì mất cha rất yêu dấu, nên liều mạng đâm đơn xin Đức cha đôi ba phen, làm cho Đức cha phải quở. Bỡi họ mến cha Bổn quá, nên nói một hai tiếng mất lòng cha sở tân mới đổi lại.

Cha Bổn ra Sông Lũy thì cha Sang đổi lại coi họ Tân Hòa đặng 18 tháng, tới tháng Mai 1909, thì cha Sang đổi lên Long Kiên về sở Bà Rịa.

Cha Thắng đổi lại họ Tân Hòa ngày 16 Mai 1909. Theo sổ năm ấy thì số bổn đạo tại họ đặng 435 người. Họ càng ngày càng đông, nhà thờ thêm chật, mà huê lợi không có đồng nào, nên cha Thắng xin phép trồng mía dựng lò đường, kiếm thuê lợi mà lo cho nhà thờ. Từ năm Thìn cho đến khi ấy bổn đạo ra như ngã lòng, không còn làm phấn chấn như trước, lại thêm mất cha Bổn rất yêu dấu, phần thì vốn liếng bão lụt giựt hết, gượng lại chưa nỗi, nên người ta nghèo. Cha thúc hối giục giã người ta lo trồng mía, thấy cha làm lung, người ta phấn chấn lại, nên mới toan tính lo làm nhà thờ mới. Nhà Chung giúp đặng một phần, còn ba phần cha con lần hồi với nhau chịu cực khổ, kẻ có nhiều bố thí nhiều, kẻ có ít bố thí ít, mà ai ai cũng dưng công mà làm. Tiền bạc không có bao nhiêu, thêm trúng năm khởi giặc cho nên đồ gì cũng mắt. Khỉ sự xây nền nhà thờ 24 Août 1914. Qua ngày 2 Juillet 1915 làm lễ nhứt trong nhà thờ mới, nhà thờ coi vển van cũng vừa xứng cho họ, song sợ một ít năm nữa chật.

Nhà thờ vừa rồi còn phải lo nhà cha sở cho tử tế hơn, vì nhà cũ tệ lậu lắm, cho nên cha đã khởi công lo mua đá mua cây, việc còn đang lo nửa chừng kế Đức cha đổi cha Thắng lên Tha La là ngày 26 Juillet 1916. Khi đó số bổn đạo đã đặng 662 người.

Cha Thắng đã xin nhà phước Chợ Quán dạy trường họ Tân Hòa, kể từ năm 1913; khi trước là thầy giáo dạy.

Họ Tân Hòa đặng một thầy cả, là cha Phanxicô Xavie Trần công Quờn, đang làm phó sở tại họ Lương Hòa.

Có hai đồng nhi nữ vào Nhà Trắng, và ba người ở nhà phước Chợ Quán.

Cha Tuyển đổi lại thế cho cha Thắng là ngày 10 Août 1916 tới bây giờ.

.Báo Nam Kỳ Địa Phận năm 1918